GAP VE SANAYİ KONGRESİ

SONUÇ BİLDİRGESİ

Entegre bir kalkınma projesi olarak isimlendirilen "Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)"; uygulaması, bölgedeki ekonomik verimliliğin artması, kentlerin yapı ve mekansal düzeyde yeniden ele alınması, altyapı hizmetlerinin reorganize edilmesi açısından TMMOB Makina Mühendisleri Odası adına Diyarbakır Şubesi yürütücülüğünde 25-26 Eylül 1999 tarihlerinde Diyarbakır‘da gerçekleştirilen "GAP ve Sanayi Kongresi"nde sunulan tebliğler ve panel tartışmaları sonucu aşağıdaki sonuç bildirisi ortaya çıkmıştır.
Güneydoğu Anadolu; coğrafyası, iklimi, zengin tarım ve hayvancılık alanları, yeraltı ve yerüstü kaynakları ve mevcut zenginliği ile Yukarı Mezopotamya‘nın önemli bir kısmını oluşturmaktadır.
Güneydoğu Anadolu‘nun GAP projesi alanı; bugün de geçmişin zengin izlerini taşımakta ve yaşadığımız son yüzyıl boyunca siyasi istikrarsızlık nedeni ile ekonomik yönden çok yavaş gelişmektedir. Bunun sonucu olarak; bölge dışına yoğun nüfus göçü, gelişmiş işgücü ve sermaye göçü yaşanmakta, doğa tahribatı sürmekte, orman alanları daralmakta ve toprak erozyunu sürmektedir. Bölgede işsizlik, yoksulluk ve çevre sorunlarından dolayı bulaşıcı hastalıklar Türkiye ortalamasının iki katı düzeyinde seyretmektedir. Sağlık alanında ciddi personel sıkıntısı yaşanmakta, sağlık kurumları yetersiz kalmaktadır.
Eğitim alanında, ilköğretim okullarının binlercesi halen kapalıdır. Ortaöğretim sonrası üniversiteye girişler çok düşük olmakta, bölgede kurulan üniversitelerin fiziki yapılarının dışında altyapı hazırlıkları olmadan kuruldukları için öğrenim ve yetiştirme düzeyleri çok gerilerdedir.
Bu gerilik mühendislik ve mimarlık alanlarında daha da belirgindir. YÖK‘ün anti demokratik uygulamaları bölge üniversitelerinde çok daha etkili bir şekilde kendini hissettirmektedir.
Tarihte mevcut olan ipek böcekçiliği ve diğer el sanatları, etkin bir pazarlama ve özkaynakları dışında finans kaynağı kullanamamaları yüzünden ortadan kalkmıştır. Bölgede kuru tarım ve pamuk üretimi dışında önemli bir üretim görülmemektedir.
Bölgede yoğun bir şekilde iç ve dış göçün yaşanması, köy boşaltmaları, et ve süt sanayisindeki özelleştirmeler nedeniyle bölgenin hayvancılıktaki gerilemesi had safhaya ulaşmıştır.
Bölgenin tarım ve hayvancılık konusunda teşvik edilmesi, geliştirilmesi yönünde kredi-teşvik v.b. finans kaynaklarından yeterince yararlandırılmaması, mevcut üretiminde etkin bir pazarlama sistemi ile pazarlanamaması sonucu bölge kendi içinde ürettiğini kendi içinde tüketen bir pazara dönüştürülmüştür.
Bölge kentlerindeki yapılaşma, boşaltılan köylerin kentlere dikey ve yatay eklenmesi ile oluşmaktadır. Alt yapı hizmetleri çok geri bir durumda olan bu yerleşim birimlerinin mevcut sık yapılaşmaları zaten yetersiz olan alt yapı ve ulaşım hizmetlerini götürmeyi bile zorlaştırmaktadır.
Yerel yönetimler tarafından mevcut ve gelecekte oluşacak yerleşim birimlerine altyapı, ulaşım ve çevre sorunları konusunda çözümler üretilememiştir.
Bölgede petrol üreten yerli ve yabancı petrol şirketleri, kentlerin su ihtiyacını karşılayan bölgenin yeraltı sularını temizlenmesi mümkün olmayacak şekilde kirletmişlerdir.
GAP bölgesinde fason imalatlar, tamir sanayi ve birkaç pamuk çırçır fabrikası dışında işler vaziyette önemli bir üretim sanayi tesisi bulunmamaktadır.
Bölgede mevcut sanayi işyeri olarak gözüken işyerlerinin ise;
Teknoloji girdisi olmayan küçük tamirhaneler oldukları,
Fizibil yatırımları gerçekleştirebilecek yaratıcı girişimcilere ihtiyaç duydukları,
Firmaların idari ve üretim kademelerinde kendi iç dinamiklerini kazandıracak deneyimli, yönlendirici, nitelikli işgücü ihtiyaçlarının olduğu,
Sermayesinin çok küçük olduğu, devletten kredi, teşvik vb. finans kaynaklarından yeterince yararlanamadıkları,
Başka yerlerde üretilen sanayi malları için satış sonrası servis hizmeti gören, bir nitelik taşıdıkları görülmektedir.
Entegre bir kalkınma projesi olarak adlandırılan GAP‘ın birinci aşaması olan; barajlar ve Hidro-elektrik santralleri önemli oranda tamamlanmış ve kendilerini finanse ederek k‰ra da geçmişlerdir.
Ancak GAP projesi kapsamında bugüne kadar yapılması ve tamamlanması gereken arazilerin sulanması, tarım, hayvancılık, istihdam, eğitim, alt yapı, sağlık, çevre, kültür ve yerel hammaddeleri kullanabilecek sanayi yatırımları gibi entegre projenin bütününü oluşturan kısımlar planlamanın çok gerisinde kalmıştır. Projenin 2005 yılında tamamlanacağı öngörüldüğü düşünülürse; GAP entegre projesi kapsamında amaçlanan tüm işlerin bugün itibariyle bugünkü politikalarla söylenenlerin ve planlanların gerçekleşme olasılığı oldukça düşüktür. Devletin ve sanayicilerin bölgeye yönelik net bir stratejileri yoktur. Dolayısıyla "GAP"ın bir bölge kalkınma projesi olarak hayata geçirilmesi pek olası gözükmemektedir.
Bölge sanayicisi tam bir belirsizlik içerisindedir. Mevcut sektörlere yönelik yüksek nitelikli, yüksek ücretli, örgütlü, sigortalı, işgücüne ve sanayicilere dayalı bölgesel düzeyde sanayi yapılanması ihtiyaçlarına cevap vermek yerine bugün göreceli olarak daha fazla gelişmiş olan batı bölgelerinin artan elektrik ihtiyacını karşılamak için baraj ve Hidro Elektrik Santrallerinin yapımına devam edilirken bölge bugünkü mevcut durumu kadar istifade görecektir.
Bu politikalara karşı alternatif bir politika geliştirilebilirse; barış ve demokrasi ortamında,
Boşaltılmış köylere geri dönüş ortamının hazırlanması,
Karar ve uygulama süreçlerinde bölge halkı iradesinin yansıtılması ortamının yaratılması durumunda GAP bir bölge entegre projesine dönüşebilir.
GAP uygulamaları hızlandırılarak bölge kalkınmada; Tarım, hayvancılık, sağlık, sanayileşme ve kültürel alanlarda önemli gelişmeler kaydedebilir. Bölgenin gelişmesi başta sınır komşuları olan ülkeler olmak üzere ihracat imkanlarını arttırır.
Sonuç olarak;
- Firmaların idari ve üretim kademelerinde kendi iç dinamiklerini kazandıracak deneyimli, yönlendirici, nitelikli işgücüne ihtiyaçları vardır.
- GAP kapsamındaki illerin fizibil yatırımları gerçekleştirebilecek, yaratıcı girişimcilere ihtiyacı vardır.
- GAP kapsamındaki firmaların ekonomik ve sosyal krizlerinin çözümlenmesi için en az büyük firmaların yararlandıkları banka kredileri kadar finans kaynaklarına ihtiyaçları vardır.
- GAP kapsamındaki firmalar devletten; imalat, tarım, hayvancılık sanayine yerel yönetimlerden ise altyapı, ulaşım ve çevre sorunlarına yönelik çalışmalar yapmalarını beklemektedirler.
- GAP kapsamında söylenenlerin ve planlananların gerçekleşme düzeyi oldukça düşüktür.
- Devletin ve sanayicilerin bölgeye yönelik net bir stratejileri yoktur.
- Bölge sanayicisi tam bir belirsizlik içerisindedir. Mevcut sektörlere yönelik yüksek nitelikli, yüksek ücretli, örgütlü, sigortalı, işgücüne ve sanayicilere dayalı bölgesel düzeyde sanayi yapılanmasına ihtiyaçları vardır.